Goed en slecht bestuur

Onenigheid in een land is nooit ver weg. Er hoeft maar iéts te gebeuren of zwart strijdt met wit, man met vrouw, homo met hetero, oud met jong, werknemer met werkgever, links met rechts. Twist en onenigheid liggen altijd op de loer. Burgeroorlog is steeds een mogelijkheid.

Wat slecht leiderschap bewerkstelligt

Dat was ook de diepe overtuiging van Ambrogio Lorenzetti (1290-1348), schilder uit Siena, die in 1338-1339 de beroemde muurschilderingen ‘Allegorie van goed en slecht bestuur’ maakte voor de raadszaal van het Palazzo Pubblico in Siena. Hij kreeg hiertoe de opdracht van het toenmalige stadsbestuur, de Raad van Negen. Tot in de 19e eeuw zouden de muurschilderingen vooral bekend staan om de effecten van goed en slecht bestuur. Die kwamen tot uitdrukking in hoe de zaal genoemd werd: Sala della Pace, zaal van de vrede[1].

De muurschilderingen laten zich het best bekijken en lezen vanaf links. Op de linkermuur ziet de toeschouwer dan verbrand land, schrale akkers, een stad in puin waarin wordt gevochten en gemoord. Het is mens tegen mens, groep tegen groep: oorlog. Niet de oorlog van een stadstaat tegen een buitenlandse mogendheid, nee, het is de oorlog binnen een stadstaat, de burgeroorlog.

De verklaring voor de interne gevechten wordt verder op de muur gegeven. Daar zetelt de gehoornde  tiran met de zinnebeelden van de ondeugden om hem heen. Het recht, de rechtvaardigheid is geketend. Het is duidelijk: de oerstaat wordt alleen maar veroorzaakt wanneer bestuur zichzelf niet kan leiden en onrechtvaardig is.

Alleen wanneer iedereen eerlijk behandeld wordt, kunnen twistende groepen worden getemd en gepacificeerd.

Vrede door rechtvaardigheid

Op de muur vóór de toeschouwer is de oplossing geschilderd. Een rijzige man met een baard zetelt op zijn troon, een bestuurder, een rechter. De letters om hem heen onthullen wie hij is: Siena zelf. De deugden omringen hem. Bovenal is hij de dienaar en handhaver van het hoogste goed: vrede door rechtvaardigheid[2]. Alleen wanneer iedereen eerlijk behandeld wordt, kunnen twistende groepen worden getemd en gepacificeerd. Ieder weet immers dat hem of haar recht wordt gedaan vanuit de staat en dat hij zijn recht niet op zijn medeburgers hoeft te verhalen.

Een indrukwekkende vrouw kijkt liggend op een sofa naar de schildering op de rechtermuur. Daar ziet zij de effecten van rechtvaardigheid: een stad die bloeit, waar mensen dansen, werken, praten en bouwen. Het platteland ligt er goed bij: er wordt geploegd, geoogst. Mensen reizen. De vrouw die hiernaar kijkt is de vrede zelf. De schilder heeft het er voor alle duidelijkheid bij geschreven: Pax.

…met eerlijk recht kunnen we een goede samenleving bouwen, maar de twist, de burgeroorlog zal nooit ver zijn.

Toch is er iets vreemds aan de hand. Vrouwe Vrede kijkt ernstig, gelaten, wat ongerust. Ze heeft zelfs iets droevigs. Ook de jongemannen die op de rechtermuur dansen hebben diezelfde ernstige, ingetogen blik. Maar waarom? Waarom is de vrede niet vreugdevol, blij en vrolijk?

De twist zal nooit ver zijn

Kijk naar de vrouw op de sofa, onder het kussen waarop zij ligt. Daar ziet de toeschouwer de verklaring: de wapenuitrusting die ze net nog aan had, ligt voor het grijpen. Het is alsof de schilder wil zeggen: alles goed en wel, met eerlijk recht kunnen we een goede samenleving bouwen, maar de twist, de burgeroorlog zal nooit ver zijn.

[1] Patrick Boucheron, The Power of Images: Siena, 1338 (Cambridge: Polity Press, 2018), 9.

[2] Boucheron, 161. Boucheron, 161.