Charisma

De charismatische persoon met de X-factor blijft fascinerend, zowel voor de aanhangers als voor de wetenschappers. Beide zijn opgetogen. De volgers omdat er wat gebeurt en de geleerden om wat er gebeurt. Dweepzucht ontmoet belangstelling.

De charismatische persoonlijkheid is door de socioloog Max Weber (1864-1920) ooit vanuit de religie verhuisd naar de politiek, en door de sociaalpsycholoog Robert House (1932-2011) verder doorgeschoven naar het domein van organisaties[1]. De bezielde leider kent inmiddels meerdere verblijfsplaatsen, van gangsterbendes tot ICT-bedrijven. Overal waar de meute hunkert naar erkenning, hoop en verlossing wordt hij welkom geheten. Dáár juichen ze hem toe omwille van zijn vergezichten, dáár vanwege zijn fraaie woorden en dáár weer omdat hij met al zijn theatraliteit beukt in de onderbuik van hun boosheid en verlangens.

Synchronisatie onbehagen

Dat is wat de charismatische leider doet. Hij synchroniseert het onbehagen én de uitweg. Hij is altijd tegen iets, tegen zijn eigen tijd. Waar dan ook is zijn belangrijkste stormram het dramaframe van daders, slachtoffer en redders.[2] In de sociale bewegingen heeft de kapitalist het gedaan, in de identiteitspolitiek de racistische witte man en in het bedrijfsleven de bureaucratische manager! Wie zij ook tot slachtoffer maken -arbeiders, vrouwen, mensen van kleur, transgenders, professionals -altijd is er de Redder, de Uitverkorene, altijd is hij er, de charismatische mens zonder wie een betere toekomst uitgesloten is.

Helaas is voor veel mensen de verleiding van deze vertegenwoordigers van de hoop onweerstaanbaar. Eindelijk zegt er iemand wat zij denken, en laat ze doen wat ze nooit durfden. Eindelijk gerechtigheid, eindelijk avontuur. Eindelijk hun man, hun vrouw.

Beneveld door emoties laten deze mensen zich dan in het gareel dwingen. Zij juichen wanneer zij daartoe de opdracht krijgen, zwaaien met fakkels en vaandels en zwijgen als de leider hen met zijn handbewegingen daartoe maant, desnoods voor altijd. Niets doet de eigenzinnige mens verstommen als het spektakel van de charismatische chef of politiek leider.

Dweepzieke volgers

De goeroes vragen niet naar wat hun volgelingen vinden, maar leggen hun woorden in de mond en complimenteren hen wanneer zij in hun echo zichzelf terughoren. En ze laten het zich welgevallen, die dweepzieke volgers, die met hun idool op een selfie willen, die zijn mimiek, woorden en kleding nauwgezet imiteren, die volledig met hem willen samenvallen, die altijd met hem willen zijn.

De ultieme test om uit te maken of iemand tot het gilde van eigenzinnige mensen behoort is hem of haar bloot te stellen aan de meest geraffineerde bezielde en charismatische helden en om dan te zien wat ervan overblijft. Eigenzinnigheid of dweepzucht.


[1] Robert J. House, ‘A 1976 Theory of Charismatic Leadership’, Working Paper Series 76-06, 1976, 38, https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED133827.pdf.

[2] J.A. de. Bruijn, Framing : over de macht van taal in de politiek (Amsterdam [etc.]: Atlas, 2011), 81.